Romero en Sobrino

JON SOBRINO en OSCAR ROMERO
Of hoe het Vatikaan zijn martelaren gedenkt!.

Op 24 maart 2007 zal het 27 jaar geleden zijn dat bisschop Oscar Romero op brutale wijze werd vermoord terwijl hij voorging in het vieren van de Eucharistie. Op vele plaatsen, ook in Vlaanderen, wordt het leven en sterven van deze mens nog steeds met groot respect herdacht, omdat heel veel mensen aan de basis van de kerk in de keuzes van deze bisschop hun eigen levensverhaal herkennen. De keuze namelijk voor een bekering van een vaak maatschappelijk vrijblijvende beleving van het christelijk geloof naar een geloven dat zich enkel kan waarmaken in confrontatie met de genadeloze wereld van vandaag, waarvan vooral de arm gemaakte mensen het slachtoffer blijven.
Jon Sobrino was, eveneens na eenzelfde grondige bekering van een Spaans katholicisme naar een bevrijdende en op de armen betrokken theologie, de huistheoloog van Romero geworden.
Na de moord op Romero werd Sobrino ook zijn biograaf. En in die biografie schrijft hij over het grote verdriet van Romero: dat hij door zijn medebisschoppen in de steek werd gelaten, omdat ze hun eigen privilegies veel belangrijker vonden dan de in het evangelie gefundeerde partijdige optie voor de armen.
Door die heimelijke en vaak ook openlijke desavouering van de bevrijdende woorden én daden van Romero hebben zijn collega’s bisschoppen – bewust of onbewust – mee het pad geëffend voor de moord op hun aartsbisschop. Zij hebben mee een sfeer geschapen, waarin de moord op Romero aanvaardbaar werd, “want het is misschien beter dat één mens een gewelddadige dood sterft dan dat het hele volk wordt meegesleurd in een maatschappij omvormend avontuur, waardoor de armen zouden kunnen gaan denken dat ze evenveel rechten hebben als de bevoorrechte schandalig rijke minderheid.”

Vandaag wordt Jon Sobrino door het Vatikaan het zwijgen opgelegd. En daarmee ook de stem van de vermoorde aartsbisschop Romero. De veroordeling van en de theologische moord op Jon Sobrino door de vatikaanse orthodoxe scherpslijpers is een postume goedkeuring van de bisschoppen die 27 jaar geleden hun collega Romero op een zijspoor hebben gezet. In éénzelfde beweging wordt daarmee ook een bevrijdende en gedesacraliseerde lezing van bijbel en evangelie (zoals die in de bevrijdingstheologie een gezicht had gekregen en nog steeds krijgt) veroordeeld. De geschiedenis blijft zich herhalen.

Bisschop Romero werd vermoord tijdens het vieren van de Eucharistie. Dit gegeven is niet alleen een historisch feit, maar vraagt vandaag ook om als metafoor gelezen te worden. Namelijk de metafoor van een geleidelijk duidelijk wordende omslag in het officiële katholieke denken. Of misschien moet ik eerder spreken over een versnelde bekrachtiging van een tendens die al jaren aan de gang is, en die ik wil omschrijven als een ”resacralisering van de christelijke geloofstraditie”.
Jos Vranckx juicht in een commentaar in de Gazet van Antwerpen de vernieuwde nadruk op het sacrale door de leiding van de Katholieke kerk toe, omdat naar zijn mening het sacrale de “core business” van de katholieke variant van het christendom is.
Dit laatste is maar de vraag. Het sacrale is wél de core business van de religie in het algemeen, maar juist niet van de joodse en oorspronkelijk christelijke traditie.
Daar gaat het juist niet om het sacrale, maar om de humaniteit en de gerechtigheid “hier op déze aarde”.
De woorden van de joodse filosoof en Talmoedleraar Levinas vatten dit goed samen:
‘In het feit dat de relatie tot het goddelijke via de relatie tot de mensen verloopt en met de sociale gerechtigheid samenvalt, ligt de hele geest van de joodse bijbel. Mozes en de profeten bekommeren zich niet om de onsterfelijkheid van de ziel, maar om de arme, de weduwe, de wees en de vreemdeling. De relatie tot de mens, waarin het contact met het goddelijke zich voltrekt, is niet een soort “geestelijke vriendschap”, maar een rechtvaardige economie, waarvoor ieder mens ten volle verantwoordelijk is.’

Het is een pijnlijke vaststelling dat dit fundamenteel bijbels inzicht blijkbaar niet alleen van doorsnee katholieken niet mag worden verondersteld, maar zelfs ook niet van katholieke hiërarchen, die gepokt en gemazeld zijn in een sacrale en dogmatische interpretatie van de christelijke geloofstraditie, die hen vaak belet te zien waar het in de bijbel eigenlijk over gaat.

Romero werd dus vermoord terwijl hij voorging in het vieren van de Eucharistie. Wat betekent dit gebeuren als metafoor?
Indien Romero de Eucharistie enkel had beschouwd als een sacraal gebeuren, waarin door de zogenaamde “transsubstantiatie” brood en wijn worden veranderd in het lichaam en bloed van Jezus Christus; indien Romero had geloofd dat de blijvende primaire aanwezigheid van Jezus Christus gelegen is in de geconsacreerde hostie en wijn “in zich”, dan was hij nooit door een doodseskader vermoord geweest. Niemand wordt vermoord ten gevolge van een louter religieuze sacrale aangelegenheid, die steeds maatschappelijk (politiek, sociaal, economisch) vrijblijvend is en dus vervreemdend werkt.
Romero geloofde anders. De blijvende aanwezigheid van Jezus Messias over de grenzen van tijd en ruimte heen, ligt niet in “de geconsacreerde hostie en wijn in zich”, maar in het gebeuren van een christelijke gemeenschap die van “breken en delen” haar core busisees maakt. In het breken en delen van het leven, in de solidariteit met de verarmde slachtoffers van welke systemen ook, daarin wordt het gelaat van de eveneens vermoorde Jezus Messias opgelicht. En op geregelde tijdstippen komt de “gemeente van de Messias” samen om er zichzelf en elkaar aan te herinneren, waarin haar opdracht ligt: dat er leven in overvloed is voor allen die op aarde leven. Daartoe komen ze samen om het Woord van de Schriften te beluisteren en om brood en wijn met elkaar te delen. In die symbolische act spreekt de christelijke gemeente haar opdracht uit, maar ook haar hoop en haar verwachtingen.

Om deze keuze – met alle consequenties van dien – is 27 jaar geleden Romero vermoord.
Om diezelfde keuze en om de blijvende trouw aan die keuze wordt nu ook Jon Sobrino theologisch uitgeschakeld. Ik weet niet welke van de twee het ergste is.
Maar christenen aan de basis, die in de noodkreet van de arm gemaakte mensen de Stem van hun God beluisteren, de Stem die nergens anders sterker weerklinkt dan daar –
- want overal elders waar wij God zouden zoeken, is een alibi, een ontsnapping, een verdoving, een uiterst ingewikkelde begoocheling – die christenen kunnen en mogen niet zwijgen over het onrecht dat hun medebroeder Jon Sobrino wordt aangedaan.
Zij kunnen alleen maar zeggen: hier zijn we, wij staan achter jou, blijf trouw aan de weg die je hebt gekozen. Wij willen er zijn voor jou. Want jouw geliefde broeder aartsbisschop Romero mag niet worden vergeten.
Romero. Presente!

Paul De Witte